SPIS TREŚCI
Od autorów ..................................................... I*
I. Pochodzenie języka polskiego ................................ 15
1 Języki indoeuropejskie .................................
1.1 Wspólnota praindoeuropejska ............................ 17
1.2 Rodziny języków indoeuropejskich ....................... 19
1.2.1 Języki tocharskie ............................... 19
1.2.2 Języki indyjskie ................................ 19
1.2.3 Języki irańskie ................................. 20
1.2.4 Języki anatolijskie (hetyckie) .................. 21
1.2.5 Języki tracko-ormiańskie ........................ 22
1.2.6 Języki greckie .................................. 22
1.2.7 Języki albańskie ................................ 23
1.2.8 Języki italskie (romańskie) ..................... 23
1.2.9 Języki celtyckie ................................ 24
1.2.10 Języki germańskie ............................... 24
1.2.11 Języki bałtyckie ................................ 25
1.2.12 Języki słowiańskie .............................. 26
1.3 Wyodrębnianie się rodzin języków
indoeuropejskich ....................................... 26
1.3.1 Etapy migracji ludów indoeuropejskich ........... 26
1.3.2 Języki peryferyczne i centralne ................. 28
1.4 Problem rekonstrukcji języka
praindoeuropejskiego ................................... 28
1.4.1 Podstawy rekonstrukcji języka
praindoeuropej skiego ........................... 28
1.4.2 System fonetyczny języka praindoeuropejskiego ... 29
1.4.3 Zasób leksykalny języka
praindoeuropejskiego przykłady rekonstrukcji .... 29
1.4.4 System gramatyczny języka
praindoeuropejskiego przykłady rekonstrukcji .... 33
2 Rodzina języków słowiańskich ................................ 35
2.1 Wspólnota prasłowiańska ................................ 35
2.2 Repertuar fonetyczny języka prasłowiańskiego
i jego geneza - zestawienie ............................ 37
2.3 Grupy dialektów słowiańskich ........................... 43
2.3.1 Podziały terytorialne Słowiańszczyzny ........... 43
2.3.2 Językowe wyznaczniki podziałów
Słowiańszczyzny ................................. 44
2.4 Grupa zachodniosłowiańska .............................. 45
2.4.1 Podziały terytorialno-językowe .................. 45
2.5 Zróżnicowanie języków (dialektów)
słowiańskich - wykresy i mapy .......................... 47
3 Język polski ................................................ 52
3.1 Geneza języka polskiego ................................ 52
3.2 Periodyzacja dziejów języka polskiego .................. 54
3.3 Najdawniejsze zabytki języka polskiego ................. 56
3.3.1 Dane z epoki przedpiśmiennej .................... 56
3.3.2 Zabytki epoki piśmiennej ........................ 57
3.4 Grafia tekstów staropolskich ........................... 64
3.4.1 Trudności z adaptacją alfabetu
łacińskiego ..................................... 64
3.4.2 Podstawowe typy grafii staropolskiej ............ 65
4 Problemy metodologii badań językoznawstwa
diachronicznego ............................................. 68
4.1 Przedmiot i typy badań, dyscypliny badawcze ............ 68
4.2 Teorie zmian językowych ................................ 70
4.2.1 Teoria drzewa genealogicznego ................... 70
4.2.2 Teoria falowa ................................... 71
4.2.3 Teoria prawa głosowego .......................... 72
4.3 Podstawowe metody badawcze ............................. 72
4.3.1 Metoda filologiczna ............................. 72
4.3.2 Metoda rekonstrukcji wewnętrznej ................ 73
4.3.3 Metoda historycznoporównawcza ................... 74
4.3.4 Metoda strukturalna ............................. 74
4.4 Chronologizacja zmian językowych ....................... 76
II Fonetyka i fonologia języka polskiego - rozwój
historyczny .................................................... 77
1 Przedpolski system wokaliczny ............................... 79
2 Przegłos lechicki a przegłos prasłowiański
i apofonia praindoeuropejska ................................ 81
2.1 Przegłos lechicki ...................................... 81
2.1.1 Istota procesu .................................. 81
2.1.2 Zjawiska anomalii i wyrównań
analogicznych ................................... 84
2.1.3 Chronologia przegłosu ........................... 87
2.1.4 Konsekwencje przegłosu .......................... 88
2.2 Przegłos prasłowiański ................................. 89
2.3 Apofonia praindoeuropejska ............................. 90
2.3.1 Funkcja werbalno-nominalna ...................... 90
2.3.2 Funkcja duratywno-iteratywna .................... 91
2.3.3 Funkcja receptywno-kauzatywna ................... 91
2.3.4 Apofonia jakościowa i ilościowa ................. 92
2.3.5 Przegłos lechicki a apofonia pie ................ 92
3 Ewolucja jerów .............................................. 94
3.1 Geneza jerów ........................................... 94
3.2 Jery słabe i mocne ..................................... 94
3.3 Zanik jerów ............................................ 95
3.4 Wokalizacja jerów ...................................... 95
3.4.1 Wokalizacja jerów w sąsiedztwie j ............... 96
3.4.2 Wyrównania analogiczne .......................... 97
3.5 Wzdłużenie zastępcze ................................... 99
3.5.1 Wzdłużenie zastępcze przed
spółgłoskami nosowymi .......................... 101
3.6 Chronologia zaniku jerów .............................. 102
3.6.1 Chronologia bezwzględna ........................ 102
3.6.2 Chronologia względna ........................... 102
3.7 Konsekwencje zaniku jerów ............................. 103
3.7.1 Zniesienie psł. korelacji
miękkości ...................................... 103
3.7.2 Nowe alternacje samogłoskowe ................... 103
3.7.3 Nowe samogłoski długie ......................... 103
3.7.4 Uchylenie psł. prawa sylaby otwartej ........... 103
3.7.5 Nowe spółgłoski i grupy
spółgłoskowe ................................... 104
3.7.6 Uproszczenie systemu wokalicznego .............. 104
4 Rozwój sonantów ............................................ 105
4.1 Geneza i ewolucja sonantów w okresie przedpolskim ..... 105
4.2 Rozwój sonantów w języku polskim ...................... 106
4.2.1 Rozwój  ....................................... 107
4.2.2 Rozwój  ...................................... 107
4.2.3 Zjawiska anomalii i wyrównań analogicznych
w rozwoju  .................................. 108
4.2.4 Rozwój  ....................................... 109
4.2.5 Rozwój ' ...................................... 110
4.2.6 Zjawiska anomalii i wyrównań analogicznych
w rozwoju  .................................. 110
4.3 Chronologia wokalizacji sonantów ...................... 111
4.3.1 Chronologia bezwzględna ........................ 111
4.3.2 Chronologia względna ........................... 111
4.4 Ewolucja sonantów (pie.-pol.) ......................... 113
5 Samogłoski nosowe .......................................... 114
5.1 Geneza nosówek ........................................ 114
5.2 Rozwój samogłosek nosowych w okresie
staropolskim .......................................... 115
5.2.1 Dokumentacja filologiczna zmian samogłosek
nosowych w okresie staropolskim ................ 117
5.3 Rozwój samogłosek nosowych w okresie
średniopolskim ........................................ 117
5.4 Ewolucja samogłosek nosowych .......................... 118
5.5 Zjawiska anomalii w rozwoju samogłosek nosowych ....... 120
5.5.1 Nazalizacja, czyli wtórna nosowość ............. 120
5.5.2 Denazalizacja, czyli odnosowienie .............. 120
5.5.3 Alternacje - samogłoska nosowa: samogłoska
ustna .......................................... 120
5.5.4 Zróżnicowanie form zaimków ..................... 121
5.5.5 Archaizmy ortograficzne ........................ 121
6 Iloczas. Ewolucja samogłosek ścieśnionych.
Akcent ..................................................... 122
6.1 Źródła samogłosek długich wjęzyku
staropolskim .......................................... 122
6.1.1 Dziedzictwo języka prasłowiańskiego ............ 122
6.1.2 Kontrakcje ..................................... 123
6.1.3 Wzdłużenie zastępcze ............ 124
6.1.4 Wpływ spółgłosek
półotwartych ................................... 124
6.2 Zanik iloczasu i jego konsekwencje .................... 124
6.2.1 Funkcjonowanie iloczasu w staropolszczyźnie .... 124
6.2.2 Przyczyny zaniku iloczasu ...................... 125
6.2.3 Konsekwencje zaniku iloczasu - samogłoski
ścieśnione ..................................... 126
6.3 Losy samogłosek ścieśnionych .......................... 127
6.3.1 Samogłoska ά ................................... 128
6.3.2 Samogłoska ė ................................... 128
6.3.3 Samogłoska ȯ ................................... 129
6.4 Przyczyny zaniku samogłosek ścieśnionych w
języku polskim ........................................ 129
6.5 Chronologia procesów .................................. 130
6.6 Akcent ................................................ 130
7 Najważniejsze tendencje w rozwoju systemu wokalicznego
języka polskiego. Stadia ewolucji .......................... 133
8 Przedpolski system konsonantyczny .......................... 136
9 Palatalizacje .............................................. 137
9.1 Istota procesu ........................................ 137
9.2 Palatalizacja indoeuropejska .......................... 138
9.3 Palatalizacje prasłowiańskie .......................... 139
9.3.1 Palatalizacje przez psł.j ...................... 139
9.3.2 Palatalizacje przez psł. samogłoski przednie
i miękkie sonanty .............................. 140
9.4 Palatalizacje polskie ................................. 142
9.4.1 Modyfikacje spółgłosek palatalnych
odziedziczonych z języka
prasłowiańskiego ............................... 142
9.4.2 Polskie procesy palatalizacyjne ................ 144
10 Dyspalatalizacje ........................................... 147
10.1 Istota procesu ........................................ 147
10.2 Fazy dyspalatalizacji ................................. 147
11 Nowe polskie fonemy spółgłoskowe. Ewolucja
systemu konsonantycznego ................................... 150
11.1 Okres staropolski ..................................... 150
11.2 Okres średniopolski ................................... 152
11.3 Okres nowopolski ...................................... 154
12 Spółgłoski protetyczne i zmiany grup
spółgłoskowych ............................................. 155
12.1 Spółgłoski protetyczne - przyczyny i
fazy występowania ..................................... 155
12.2 Prasłowiańskie spółgłoski
protetyczne ........................................... 155
12.3 Staropolskie spółgłoski protetyczne ................... 156
12.4 Zmiany grup spółgłoskowych ............................ 157
12.4.1 Redukcja grup spółgłoskowych ................... 158
12.4.2 Wzmacnianie grup spółgłoskowych ................ 158
12.4.3 Asymilacje w obrębie grup spółgłoskowych ....... 159
12.4.4 Inne typy zmian grup spółgłoskowych ............ 160
13 Najważniejsze tendencje w rozwoju systemu
konsonantycznego języka polskiego .......................... 162
14 Rozwój polskiego systemu fonologicznego .................... 163
14.1 Podstawa materiałowa i założenia
teoretyczne ........................................... 163
14.2 Superstruktura dziejów polskiego systemu
fonologicznego ........................................ 165
14.3 Tendencje rozwojowe polskiego systemu fonologicznego .. 167
14.4 Zmiany językowe i hierarchia tendencji
rozwojowych ........................................... 170
14.5 Dynamika zmian fonologicznych i aktywność
tendencji rozwojowych a zagadnienie periodyzacji
historii polskiego systemu fonologicznego ............. 172
III Fleksja imienna ........................................... 175
1 Struktura morfologiczna wyrazu a tendencje rozwojowe
fleksji praindoeuropejskiej ................................ 177
2 Paradygmaty imienne: pie. - psł. - pol ..................... 178
2.1 Tematy zakończone na -a- .............................. 178
2.2 Tematy zakończone na -ja- ............................. 179
2.3 Tematy zakończone na -o- .............................. 180
2.4 Tematy zakończone na -jo- ............................. 181
2.5 Tematy zakończone na -i- .............................. 182
2.6 Tematy zakończone na -й- .............................. 184
2.7 Tematy zakończone na -й- .............................. 185
2.8 Tematy zakończone na -r- .............................. 186
2.9 Tematy zakończone na -n- .............................. 187
2.10 Tematy zakończone na -t- .............................. 188
2.11 Tematy zakończone na -s- .............................. 189
3 Tendencje rozwojowe prasłowiańskiej fleksji imiennej ....... 190
3.1 Zmiana struktury morfologicznej wyrazu ................ 190
3.2 Wzrost funkcji rodzaju gramatycznego .................. 191
4 Ewolucja podstawowych kategorii fleksyjnych: psł. - pol .... 193
4.1 Kategoria rodzaju gramatycznego ....................... 193
4.2 Kategoria liczby ...................................... 196
4.3 Kategoria przypadka ................................... 197
5 Odmiana rzeczowników ....................................... 199
5.1 Deklinacja męska ...................................... 199
5.2 Deklinacja żeńska ..................................... 208
5.3 Deklinacja nijaka ..................................... 213
5.4 Deklinacja mieszana ................................... 218
5.5 Liczba podwójna ....................................... 220
5.6 Wnioski ............................................... 220
5.6.1 Tendencja do uproszczeń odmiany ................ 220
5.6.2 Tendencja do komplikacji odmiany ............... 222
6 Odmiana zaimków ............................................ 225
6.1 Zaimki osobowe ........................................ 225
6.2 Zaimki wskazujące ..................................... 230
6.3 Zaimki dzierżawcze .................................... 232
6.4 Zaimki pytajne ........................................ 234
6.5 Uwagi końcowe ......................................... 235
7 Odmiana przymiotników ...................................... 237
7.1 Przymiotniki wjęzykupie ............................... 237
7.2 Przymiotniki w języku psł ............................. 237
7.3 Pierwotne (rzeczownikowe) formy przymiotnika w
języku polskim ........................................ 239
7.4 Złożona (zaimkowa) odmiana przymiotników:
psł. - pol ............................................ 240
7.5 Podsumowanie .......................................... 245
8 Odmiana liczebników ........................................ 247
8.1 Liczebniki w języku pie ............................... 247
8.2 Liczebniki w języku psł ............................... 248
8.3 Deklinacja liczebników w języku pol ................... 249
8.3.1 Liczebnikowa ................................... 249
8.3.2 Liczebniki trzy, cztery ........................ 250
8.3.3 Liczebniki od pięciu do dziesięciu ............. 250
8.3.4 Neutralizacja kategorii liczby ................. 251
8.3.5 Liczebniki złożone ............................. 252
8.3.6 Liczebniki zbiorowe ............................ 254
8.4 Podsumowanie .......................................... 255
9 Tendencje rozwojowe polskiej fleksji imiennej .............. 257
9.1 Zmiany w strukturze wyrazu ............................ 257
9.2 Przesunięcia w obrębie typów
deklinacyjnych ........................................ 258
9.3 Dziedzictwo prasłowiańskie a polskie
innowacje ............................................. 258
9.4 Chronologia procesów .................................. 259
IV. Fleksja werbalna .......................................... 261
1 Struktura morfologiczna wyrazu a koniugacja w języku
psł. i pol ................................................. 263
1.1 Geneza końcówek fleksyjnych w koniugacji (pie.
- psł. - pol.) ........................................ 264
2 Dwa tematy czasowników w języku psł. i ich
funkcje .................................................... 266
2.1 Proste formy fleksyjne czasowników w języku
psł ................................................... 267
2.2 Złożone formy fleksyjne czasowników w
języku psł ............................................ 268
2.3 Koniugacje w języku psł ............................... 270
3 Kategorie fleksyjne osobowych form czasownika w języku
psł ........................................................ 272
3.1 Kategoria osoby i liczby .............................. 272
3.2 Kategoria czasu ....................................... 273
3.2.1 Czas teraźniejszy .............................. 273
3.2.2 Czasy przeszłe ................................. 274
3.2.3 Czas przyszły .................................. 277
3.3 Kategoria trybu ....................................... 277
3.4 Kategoria strony ...................................... 279
4 Kategoria aspektu w języku psł ............................. 281
4.1 Aspekt w języku pie ................................... 281
4.2 Aspekt wjęzyku psł .................................... 282
5 Tendencje rozwojowe prasłowiańskiej fleksji
werbalnej .................................................. 284
5.1 Kontynuacja stanu pie ................................. 284
5.2 Modyfikacje dziedzictwa pie ........................... 285
5.3 Innowacje psł ......................................... 286
6 System koniugacyjny wjęzyku polskim ........................ 287
6.1 Struktura morfologiczna wyrazu ........................ 287
6.2 Tematy i koniugacje ................................... 288
6.2.1 Znaczenie kryterium tematycznego ............... 288
6.2.2 Dziedzictwo koniugacyjne jęz. psł. w
okresie stpol .................................. 289
6.2.3 Przedpolska innowacja koniugacyjna ............. 291
6.2.4 Innowacje koniugacji w okresie stpol ........... 292
6.3 Konsekwencje przekształceń klas koniugacyjnych ....... 296
6.3.1 Zmiany przynależności czasowników
do klas koniugacyjnych ......................... 296
6.3.2 Zmiany postaci tematów czasowników ............. 297
6.4 Uwagi końcowe ......................................... 298
7 Ewolucja osobowych form czasownika w języku polskim ........ 299
7.1 Kategoria osoby i liczby .............................. 299
7.2 Kategoria czasu ....................................... 300
7.2.1 Czas teraźniejszy .............................. 300
7.2.2 Czasy przeszłe ................................. 301
7.3 Kategoria trybu ....................................... 308
7.3.1 Tryb orzekający ................................ 308
7.3.2 Tryb rozkazujący ............................... 308
7.3.3 Tryb warunkowy ................................. 313
7.4 Kategoria strony ...................................... 314
8 Ewolucja imiesłowów wjęzyku polskim ........................ 316
8.1. Imiesłowy czasu przeszłego ............................ 316
8.1.1. Imiesłów czasu przeszłego
czynny 1 ....................................... 316
8.1.2 Imiesłów czasu przeszłego
czynny II ...................................... 317
8.1.3 Imiesłów czasu przeszłego
bierny ......................................... 318
8.2 Imiesłowy czasu teraźniejszego ........................ 319
8.2.1 Imiesłów czasu teraźniejszego
czynny ......................................... 319
8.2.2 Imiesłów czasu teraźniejszego
bierny ......................................... 321
8.3 Uwagi końcowe ......................................... 321
9 Bezokolicznik .............................................. 323
10 Tendencje rozwojowe polskiej fleksji werbalnej ............. 325
10.1 Kontynuacja stanu psł ................................. 325
10.2 Modyfikacje dziedzictwa psł ........................... 325
10.3 Innowacje polskie ..................................... 326
Bibliografia .................................................. 329
Wykaz skrótów i oznaczeń ...................................... 333
|
